O nas

Historia

Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego

Początki

Tradycje Wydziału Prawa i Administracji jako najstarszego Wydziału Uniwersytetu Warszawskiego sięgają XVIII wieku i programu nauczania w Szkole Rycerskiej. Projekty utworzenia uniwersytetu, kształcącego również prawników, wysunięto w dobie I rozbioru, gdy Komisja Edukacji Narodowej wydała szereg nominacji profesorskich. Trudności finansowe i lokalowe nie pozwoliły na realizację tej idei.

Powracano do niej w okresie utraty bytu państwowego. W 1808 roku utworzono Szkołę Prawa Księstwa Warszawskiego – głównie dla potrzeb tworzonego od podstaw sądownictwa i nowej administracji. Tę właśnie datę przyjmuje się jako rozpoczęcie działalności naszego Wydziału. 1 października 1808 patronujący organizowaniu szkoły ówczesny Minister Sprawiedliwości Feliks Łubieński zwrócił uwagę na jej rolę jako ośrodka kształcącego młodzież. W roku 1811 poprzez połączenie ze Szkołą Nauk Administracyjnych utworzono dwuwydziałową uczelnię: Szkołę Prawa i Administracji. Jej kierownictwo powierzono Radzie Dozorczej, w której składzie zasiadali m.in. St. Staszic i S.B. Linde. Nauka trwała 3 lata (4 w razie łącznych studiów na obydwu fakultetach). W 1814 r. wprowadzono urząd Dziekana, na który powołano znakomitego historyka prawa Jana Wincentego Bandtkiego. Szkoła funkcjonowała nieprzerwanie również w okresie wojny z Rosją. Przekształcona na podstawie dyplomu erekcyjnego z 1816 roku w Wydział Prawa i administracji, weszła w skład Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego. Działalność Uniwersytetu zainaugurowano w dn. 14 maja 1818. W gronie profesorów Wydziału znaleźli się m. in. wybitny ekonomista i penitencjarysta Fryderyk Skarbek, wykładający prawo rzymskie i przedmioty historyczno-prawne Wacław Aleksander Maciejowski, czy wreszcie wychowanek Wydziału i najmłodszy w tym gronie badacz prawa karnego – Romuald Hube. Wydział czynnie uczestniczył w życiu naukowym Warszawy, m.in. wydając czasopismo „Themis Polska” ( w latach 1828-1831). W trakcie 14 lat istnienia WPiA ukończyło 1880 absolwentów, w tym 757 magistrów.

W czasie Powstania Listopadowego faktyczna działalność została zawieszona, a wielu wykładowców i studentów wzięło udział w działaniach zbrojnych. W ramach popowstaniowych represji w dn. 19 listopada 1831 r. Uniwersytet został zamknięty. Dążenia do odbudowy studiów prawniczych napotykały na zdecydowany opór caratu. Przejściowo, w latach 1840-1846, istniały jedynie kursy prawne przy gimnazjum gubernialnym w Warszawie.

1862 – Szkoła Główna

W dobie reform lat sześćdziesiątych XIX wieku rosyjskie władze zgodziły się na utworzenie w 1862 r. Szkoły Głównej. Najliczniejszym z jej czterech wydziałów stał się Wydział Prawa i Administracji. W jego strukturze nie było podziału na kierunki studiów: prawny i administracyjny, a jedynie przy zdawaniu końcowych egzaminów magisterskich można było wybierać jeden z oferowanych kierunków. Do grona ówczesnych profesorów należeli m.in.: karniści – Stanisław Budziński i Walenty Miklaszewski, romanista Teodor Dydyński, cywilista Władysław Holewiński, administratywista Antoni Okolski. W ciągu siedmiolecia WPiA ukończyło 318 magistrów (na ogólną liczbę zapisanych 1314 osób).

1915 – Uniwersytet Warszawski

Od przełomu lat 1869/1870 w miejsce Szkoły Głównej rozpoczął działalność czysto rosyjski Uniwersytet Cesarski w Warszawie. Mimo niepowodzeń prób utworzenia polskiej uczelni w latach 1905-1907, podjęto prace nad tym zadaniem już podczas działań wojennych w 1914 roku. W pracach nad koncepcją studiów prawniczych uczestniczyli m.in. profesorowie: Miklaszewski i Holewiński. 15 listopada 1915 roku pod zwierzchnictwem okupacyjnych władz niemieckich otwarto Uniwersytet Warszawski. Pierwszym wydziałem UW ( do czasu uruchomienia Wydziału Teologii) był Wydział Prawa i Nauk Państwowych – od 1917/18 roku Wydział Prawa i Nauk Politycznych. Dziekanem mianowano wychowanka Szkoły Głównej – Alfonsa Parczewskiego. Na Wydziale studia uruchamiano stopniowo, dla kolejnych semestrów angażując corocznie tzw. wykładających.

W 1918 roku podjęto kroki zmierzające do pełnej stabilizacji Uniwersytetu. Dla Wydziału Prawa określono zakres i tryb składania egzaminów. W styczniu 1919 roku Naczelnik Państwa podpisał dekret w przedmiocie mianowania pierwszego składu profesorów Uniwersytetu Warszawskiego, na podstawie którego zniesiono stanowiska wykładających. Mianowani profesorowie obejmowali kierownictwo zakładów (dla dyscyplin prawnych określanych mianem „seminarium”) i podjęto nieprzerwaną dotąd pracę, która trwa 90 lat.

W 1920 roku wprowadzono dla Uniwersytetu Warszawskiego zasady nominacji profesorów i docentów analogicznie jak w innych uniwersytetach państwowych. Zakłady (seminaria) Wydziału (w tym dwie katedry utworzone ad persona: socjologii prawa – prof. dr hab. Leona Petrażyckiego i historii ustrojów społecznych – prof. dr hab. Ludwika Krzywickiego) działały w bardzo trudnych warunkach. Nie wszystkie katedry miały pełną obsadę, wiele wykładów powierzano jako wykłady zlecone. W gronie profesorskim w 1920 r. jako profesorowie honorowi znaleźli się dawni profesorowie Szkoły Głównej: Teodor Dydyński, Władysław Holewiński, Walenty Miklaszewski. Obok profesorów, którzy rozpoczynali swe kariery naukowe we Lwowie (jak Ignacy Koschembahr-Łyskowski, Antoni Kostanecki, Zygmunt Cybichowski) czy z Uniwersytetu Jagiellońskiego wywodzący się Edward Strasburger, katedry obejmowali młodzi, którzy związali się z Wydziałem. Od 1917 r., podjął pracę adwokat Wacław Makowski, współautor kodyfikacji karnej, zaangażowany w działalności parlamentarnej, od 1935 roku objął także katedrę prawa państwowego. Od 1921 roku wykłady a potem katedrę skarbowości objął Roman Rybarski, autor cennych prac, czynnie uczestniczący w życiu sejmowym, a zarazem, od 1937 /38, dziekan. W owym czasie żywe były związki naukowe z ośrodkami zagranicznymi, a zwłaszcza z nauką francuską. Od 1932 roku jednosemestralny wykład zlecony z prawa cywilnego francuskiego podjął prof. Henri Mazeaud – profesor Wydziału Prawa Uniwersytetu w Lille, a gdy w roku 1935/36 utworzono katedrę prawa cywilnego francuskiego, profesor objął ją jako profesor tytularny Wydziału Prawa UW. Wybuch wojny w 1939 r. przerwał jego wykłady.

Grono studentów w okresie międzywojennym było bardzo liczne (przyjmowano w granicach 2000-3000 osób), kończyło studia około 30 % zapisanych na I rok. W 1933 r. Wydział ograniczył liczbę zapisujących się do 1000 osób wprowadzając konkurs matur. Podstawową formą dydaktyczną były wykłady i seminaria, wprowadzenie ćwiczeń na szeroką skalę udało się dopiero w 1937 dziekanowi Rybarskiemu (dzięki etatom w części pokrywanym z funduszu opłat studenckich). Egzaminy na zakończenie każdego roku akademickiego składano w jednym dniu, można było uzyskać prawo poprawki jednego przedmiotu, przy większej liczbie ocen niedostatecznych powtarzano rok studiów.

Wydział funkcjonował w bardzo trudnych warunkach lokalowych. Dopiero w 1935/36 został mu oddany nowo wybudowany gmach Wydziału Prawa i w nim auditorium Maximum.

1939

We wrześniu 1939 roku spłonął budynek seminaryjny Wydziału Prawa. Auditorium Maximum zajęło wojsko niemieckie, podobnie jak ocalały lokal Seminarium Prawa Cywilnego. Już w październiku na zapytanie dziekana Rybarskiego kierownicy zakładów odpowiedzieli, że można podjąć zajęcia z chwilą uzyskania lokali zastępczych. W końcu października Niemcy wydali zakaz działalności wyższych uczelni i organizowanie nauczania w podziemiu wymagało nowych form. Od jesieni 1940 roku podjęto zajęcia dla studentów starszych lat pod kierownictwem dziekana Rybarskiego, dla chcących rozpocząć studia organizowano zajęcia wespół z profesorami wysiedlonymi z Poznania w ramach Uniwersytetu Ziem Zachodnich, w którym od 1.01.1941 roku dziekanem Wydziału Prawa był prof. Rafacz. Gdy w maju 1941 roku aresztowano Rybarskiego, chwilowo zawieszono działalność dydaktyczną, ale już w lipcu 1941 roku podjęto ją pod opieką prof. Rafacza jako dziekana Wydziału Prawa UW i komplety prawnicze z UZZ przechodziły do UW tak, że w 1943 Wydział Prawa działał w ramach Uniwersytetu Warszawskiego- liczba studentów stale wzrastała. Oblicza się, że w czasie okupacji studiowało około 1000 studentów (lista nazwisk na podstawie zdanych egzaminów obejmuje 600 osób).

Tworzono małe grupy w różnych lokalach na terenie miasta i profesorowie parokrotnie powtarzali zajęcia z danego przedmiotu. Z każdego przedmiotu zajęcia kończono egzaminem, organizowanie egzaminów z przedmiotów danego roku w jednym dniu w warunkach okupacji było niemożliwe. Wydział Prawa był jedynym Wydziałem, na którym regularnie zbierała się Rada Wydziału, a profesorowie obok dydaktyki prowadzili działalność naukową przygotowując podręczniki. Powstanie Warszawskie przerwało tok nauczania, a dziekan Rafacz zginął w sierpniu 1944 roku rozstrzelany przez Niemców. Po zakończeniu działań wojennych profesorowie stopniowo wracali do Warszawy.

po 1945

W lipcu 1945 roku podjęto zajęcia na Wydziale Prawa realizując dotychczasowy program (ale zachowano zdawanie egzaminu odrębnie z każdego przedmiotu). Powiększało się grono profesorskie. Od 1950 roku wszystkie katedry miały pełną obsadę; utworzono nowe katedry: w 1946 – statystyki, historii prawa Zachodniej Europy, prawa wojskowego,1947 – prawa antycznego,1949 – kryminologii. W 1952 r. zniesiono katedrę prawa wyznaniowego tworząc katedrę prawa rolnego. Niektóre katedry przemianowano np.: w 1949 katedrę encyklopedii i filozofii prawa na katedrę teorii prawa. Wprowadzono ( na miejsce katedr) nazwę zakładów, które od lat 50-tych były częścią instytutów lub zespołów katedr tworzonych obok samodzielnych katedr. Od 1968 wszystkie katedry jako zakłady stały się częściami Instytutów. Odtąd Wydział pracuje w strukturze sześciu Instytutów.

Grono profesorskie wzrastało od kilkunastu do kilkudziesięciu w latach obecnych. Profesorowie aktywnie uczestniczyli i uczestniczą w życiu naukowym m.in. przygotowując systemy i podręczniki akademickie, będąc autorami licznych monografii. W gronie tym w latach 1947-1952 był znakomity romanista i twórca polskiej papirologii – Rafał Taubenschlag, po którego śmierci zakładem prawa antycznego połączonym od 1962 roku z zakładem prawa rzymskiego przez wiele lat kierował prof. Henryk Kupiszewski. W latach 1949-1964 zakładem powszechnej historii państwa i prawa kierował prof. Karol Koranyi, w latach 1965-1977- Michał Sczaniecki; z historią prawa polskiego łączą się nazwiska prof. Bogusława Leśnodorskiego, prof. Jakuba Sawickiego, a obecnie prof. J. Bardacha. W nauce prawa karnego profesorowie: Stanisław Śliwiński, Jerzy Sawicki, Igor Andrejew, Leszek Lernell, Stanisław Batawia, Stefan Kalinowski, Alfred Kaftal wpisali się w dzieje Wydziału; w cywilistyce prof.: Jan Wasilkowski, Seweryn Szer, Witold Czachórski, Roman Piotrowski, Witold Warkałło, Zbigniew Resich, Jerzy Jodłowski; w prawie międzynarodowym: prof.: Cezary Berezowski, Manfred Lachs, Wojciech Góralczyk; w prawie konstytucyjnym prof.: Stefan Rozmaryn, Jerzy Stembrowicz; w prawie administracyjnym Maurycy Jaroszyński, Jerzy Starościak, Zygmunt Rybicki, Jerzy Służewski, Ryszard Malinowski. Przykładowo tu wymienione nazwiska nie wyczerpują listy osób związanych z Wydziałem, i należy też uwzględnić przy ocenie grona obecnie pracujących mających i osiągnięcia na polu badań naukowych i uczestniczących w życiu naukowym międzynarodowym, w życiu publicznym na różnych jego odcinkach. W gronie profesorów Wydziału byli członkowie Polskiej Akademii Umiejętności jak prof. prof.: Rybarski i Śliwiński, Taubenschlag, Lachs, Rozmaryn, Wasilkowski, Batawia, Leśnodorski, Czachórski, a obecnie Juliusz Bardach, Sylwester Zawadzki – członkowie Polskiej Akademii Nauk.

Wydział wydawał swoje pismo – od lat dwudziestych XX wieku była to „Themis Polska III” (nawiązującą do tradycji pierwszej „Themis polskiej” z 1828-30).Po II wojnie wznowiono wydawanie pisma od 1972 r. jako serii wydawniczej pod nową nazwą „Studia Iuridica”. Dotąd ukazało się 47 tomów.

Profesorowie Wydziału aktywnie uczestniczyli i uczestniczą w międzynarodowym życiu naukowym. Należy wskazać na członkostwo w Akademii Prawa Międzynarodowego w Hadze, współpracę z Międzynarodowym Wydziałem Prawa Porównawczego w Amsterdamie, Międzynarodową Akademią Prawa Porównawczego w Hadze, uczestnictwo w stałym Trybunale Rozjemczym w Hadze w okresie dwudziestolecia międzywojennego, Międzynarodowym Trybunale Sprawiedliwości po II wojnie światowej. Żywe kontakty z nauką francuską podjęto także po II wojnie światowej od lat 50-tych organizując we współpracy z uniwersytetami francuskimi tzw. Dni prawnicze polsko-francuskie. Wydział od lat 70-tych organizuje także dni polsko- brytyjskie. W latach 1979-1990 Wydział prowadził Letnią Szkołę Prawa dla cudzoziemców – słuchaczy z uczelni amerykańskich. Od 1992 roku zorganizowano na Wydziale pierwszy w Europie Ośrodek Studiów Prawa Angielskiego działający jako Centrum Prawa Angielskiego i Europejskiego. Oprócz niego istnieją: Centrum Prawa Francuskiego i Europejskiego a także Centrum Prawa Niemieckiego i Europejskiego i od 1998/99 Szkoła Prawa Amerykańskiego, ponadto Szkoła Prawa Włoskiego, Szkoła Prawa Hiszpańskiego i Polskiego dla cudzoziemców. W tych szkołach studenci starszych lat mogą pod kierunkiem profesorów zagranicznych zgłębiać tajniki obcego prawodawstwa.

W zakresie organizacji studiów po II wojnie światowej od 1948 roku zaczęto wprowadzać zmiany. Od roku 1948 dla studentów III roku wprowadzono 3 kierunki studiów: cywilistyczny, kryminologiczny i administracyjny, od 1949 wprowadzono studia dwustopniowe – na pierwszym stopniu trwające 3 lata mające charakter studiów zawodowych i uprawniające do studiów magisterskich w obranej specjalności (w ramach której było kilka miejsc). Studentom, którzy nie dostali się na specjalizację, w późniejszych latach pozwolono dokończyć studia jako eksternom. Studia dwustopniowe zlikwidowano w 1951/52 roku i przywrócono studia 4-letnie. Od lat 80-tych studia trwają pięć lat i kończą się obroną pracy magisterskiej. W 1951 utworzono Studium Zaoczne Wydziału Prawa, które działało do 1996 roku. Dla studiów zaocznych prowadzono punkty konsultacyjne w Białymstoku i Olsztynie. W r. 1959 utworzono Zawodowe Studium Administracji, w 1964 – Studium Administracji dwu letnie magisterskie dla absolwentów ZSA. W 1968 roku utworzono Podyplomowe Studium Administracyjne. Dla studiów administracyjnych prowadzono punkty konsultacyjne w Białymstoku, Łomży, Ostrołęce, Płocku, obecnie pod patronatem Wydziału działa Wyższa Szkoła Administracji Publicznej w Ostrołęce.

Od 1992 roku Wydział podjął zadanie zwiększenia liczby przyjętych na studia. Jako jedyny w Polsce wprowadził zajęcia dla studium dziennego i tzw. studium wieczorowego według jednolitego programu, znosząc dyscyplinę zajęć, wprowadzając wykłady i zamiast ćwiczeń tzw. konsultacje w grupach różnej wielkości ( zależnie od wielkości uzyskanych sal) z których mogą korzystać chętni z obu studiów. Dla II roku wprowadzono obowiązkowe ćwiczenia z określonych przedmiotów. W 1993/94 na studia wieczorowe płatne przyjęto 150 osób po przeprowadzeniu egzaminu wstępnego, od 1993/94 przyjmowanych jest 800 osób na podstawie konkursu matur. Wydział poszukuje najlepszych form rekrutacji. Grupą podstawową są studenci przyjmowani na studia bezpłatne na podstawie egzaminu wstępnego. Od roku 2006 zniesiono egzaminy wstępne, a podstawą przyjęcia są wyniki egzaminu maturalnego.

Po II wojnie światowej Wydział nie miał swojej siedziby, gdyż zarówno gmach Seminaryjny jak i Auditorium Maximum uległy zniszczeniu. Wyremontowany gmach Seminaryjny Wydział uzyskał w końcu lat czterdziestych. Odbudowane Auditorium Maximum przeznaczono dla wszystkich wydziałów UW. W końcu lat sześćdziesiątych były projekty budowy budynku przy ulicy Szturmowej ( na dalekim Mokotowie) przeciwko czemu występowali i studenci i pracownicy. Od lat 90 tych Wydział podjął inicjatywę budowy budynku dla potrzeb dydaktycznych przeznaczając na ten cel większą część opłat studentów studiów wieczorowych. W nowym budynku przy ulicy Lipowej 4 zajęcia podjęto od października 1998 r.

W toku dalszych prac wybudowano uyzksując dofinansowania w ramach Zintegrowamego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego budynek przy ul. Oboźnej (Collegium Iuridicum III), w którym mieści się Instytut Nauk Prawno-Administracyjnych i nowoczesna Biblioteka Wydziałowa wraz z czytelniami dla studentów i pracowników naukowych. Wydział uczestniczył też w adaptacji budynku Starej Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie na terenie Kampusu Głównego UW, uzyskując nowoczesne sale dydaktyczne na II piętrze.

W 2010 r. zakończył się remont kapitalny budynku seminaryjnego Collegium Iuridicum I. W dniu 4 marca 2011 r. uroczyście nadano budynkowi Collegium Iuridicum I imię prof. Leona Petrażyckiego.

W dniu 27.06 2011 r. Władze Uczelni i Wydziału dokonały uroczystego otwarcia budynku Collegium Iuridicum IV znajdującego się przy ul. Wybrzeże Kościuszkowskie 47. Budynek dysponuje 4 salami wykładowymi oraz salą seminaryjną. W budynku będzie znajdowała się siedziba Instytutu Prawa Międzynarodowego.

Opracowane na podstawie tekstu prof. dr hab. Grażyny Bałtruszajtys.